مسجد و جايگاه ويژه آن در اسلام

 تَبارَكَ الَّذي جَعَلَ فِي‌السَّماءِ بُروجاً و جَعَلَ فيها سِراجاً و قَمَراً مُنيراً

بزرگوار آن خدايي كه درآسمان برج‌ها مقرر داشت و در آن چراغ روشن خورشيد و ماه تابان را روشن ساخت.

«سوره فرقان ـ آيه 61»

مسجد خانه خداست . بنايي که انسان بايد حضور خدا را در آن احساس کند و از نزول رحمت الهي بهره جويد. از اين رو معماري مسجد انعکاسي از عالم وجود و محلي براي مواجهه انسان با کلام الهي است . مسجد براي انساني که محدوديتهاي ذاتي او و محيط خشک و بي­روحي که خود آفريده است او را احاطه کرده­اند، آيينه آرامش و هماهنگي طبيعت بکري است که پرداخته دست خدا و پديده­هايش «آيات» خداست .پس مسجد را بايد همچون صنع خداوندي نگريست که انسان را به خالق خويش متذکر ميشود . در اينجاست كه تفاوت مفهوم انتزاع در معماري و هنر اسلامي و هنر غرب آشکار مي­شود.

حضور الهي در معماري اسلامي ، مخصوصاً مساجد يک دست سپيد و ساده­ نخستين صدر اسلام که فقر و سادگيشان مبين غني مطلق است جلوه­گر مي­شود، يا در قالب نماها ، طاقها و گنبدهايي که ماهرانه رنگ‌آميزي شده­اند و در توازن و هماهنگي خود گويي تجلي وحدت در کثرت و بازگشت کثرت به وحدت را بازگو مي­کنند.

علاوه بر عناصر ياد شده ، خود "ماده" نيز درخور اعتناست . اگر دوگانگي چشم و ذهن که امروزه اين­چنين افق فکري انسان معاصر را تيره و تار ساخته از ميان برخيزد ثروت­ها و امکانات غيره منتظره­اي از سوي ماده در اختيار معماران قرار خواهد گرفت.